Kserowanie podręczników jest OK, o ile służy edukacji – sąd uderza w wydawców

W dyskusjach na temat prawa autorskiego praktycznie nikt poważnydziś nie kwestionuje zasadności jego istnienia, słusznościochrony twórców przed bezprawnym korzystaniem z owoców ich trudu.Co najwyżej spieramy się o czas trwania ochrony czy zakres tzw.dopuszczalnego użytku. Co jednak stać się może, gdy sądnajwyższy jednego z największych krajów świata uzna, że prawaautorskie nie mają *boskiej genezy *i nie są wcalenieuniknione?

Taki właśnie wstrząsający dla obrońców praw autorskich wyrokwydał Wysoki Sąd Delhi – najwyższe ciało sądownicze stolicyIndii. Dotyczyło ono działania niewielkiego punktu ksero RameshwariPhotocopy Services, działającego na campusie UniwersytetuDelhijskiego. Zakład ten został pozwany przez wielkich wydawcówpodręczników akademickich, w tym Oxford University Press orazCambridge University Press za kopiowanie ich książek i niepłacenieza to żadnych tantiem. Co więcej, sami wykładowcy tworzylipakiety kursowe do kopiowania, złożone z fragmentów różnychpodręczników i dostępne w punkcie ksero dla studentów.

Sprawa przez indyjskim sądem toczyła się od 2012 roku. Prawnicypowodów argumentowali, że choć mogą zaakceptować skopiowaniekilku stron podręcznika, to jednak masowe kopiowanie dużychfragmentów książek jest nie do zaakceptowania, narusza prawaautorskie. Wydawcom należeć się mają opłaty licencyjne w razieskopiowania większego fragmentu książki. Uniwersytet i jegobiblioteki podpisały porozumienie z organizacją reprograficzną,mającą opłaty te przekazywać, ale dla wydawców okazało się toniewystarczające.

Bezprecedensowy wyroksądu, od którego odwołać się można jedynie do SąduNajwyższego Indii, to zimny prysznic na głowy zachodnich wydawców.Kopiowanie podręczników i przygotowywanie pakietów kursowychmieści się w zakresie dopuszczalnego użytku, nawet jeśli jestuprawiane na masową skalę – o ile służy celom edukacyjnym.

W uzasadnieniu wyroku sędzia Rajiv Sahai Endlaw przypomniał, żeza jego czasów kopiowanie podręczników było bardzo popularne.Jako jednak, że nie było wówczas maszyn ksero i skanerów,cierpliwi studenci przepisywali książki odręcznie. To, że dzisiajw Indiach działają kserokopiarki nie oznacza, że nagle kopiowaniepodręczników miałoby stać się przestępstwem. Skoro efekt jestten sam, to sama odmienność techniczna metody nie może wpłynąćna ocenę prawną czynu.

Co gorsze dla wydawców, Wysoki Sąd Delhi uznał, że prawaautorskie nie są dane od Boga, nie są też żadnym przyrodzonymprawem, pozwalającym twórcom na zachowanie pełnej kontroli nadswoimi dziełami. Szczególnie w edukacji dopuszczalne jestkopiowanie treści, jako że wykładowcy i studenci robią to w imięnauki i postępu. Jedynym powodem istnienia praw autorskich, jakmożemy przeczytać w uzasadnieniu, jest stymulowanie postępu irozwoju sztuk dla intelektualnego wzbogacenia ludzkości. Prawaautorskie mają więc wspierać rozwój wiedzy, a nie ograniczać go.

Wyrok może mieć konsekwencje wychodzące poza same Indie, wszczególności w innych krajach Trzeciego Świata, gdzie nie tylkostudentów, ale i wykładowców po prostu nie stać na dostęp dowydawnictw akademickich, publikacji nierzadko kosztujących tyle, ilewynoszą ich pensje. Lawrence Liang, profesor prawa wykładającyobecnie na Yale University, napisał w komentarzu,że to radykalne posunięcie zasługuje na powtórzenie na całymświecie; dziś bowiem prawa autorskie zostały zawłaszczone przezagresywne lobby Hollywood, kartele wydawnicze i koncernyfonograficzne w imię ich partykularnych interesów.

Wydawcy zareagowali raczej przewidywalnie. Na łamach indyjskiegoTheTelegraph opublikowano ich oświadczenie. Stwierdzili w nim, żeniestety wyrok sądu może ograniczyć dostępność oryginalnychtreści dla studentów i nauczycieli.