Google świętuje 540. urodziny Kopernika: kim był człowiek, tak różnie ujmowany przez Wikipedię?

Dzisiaj internauci z całego świata, odwiedzając głównąstronę wyszukiwarki Google, mogą przypomnieć sobiepostać urodzonego w XV wieku astronoma i polihistora, jednego zojców teorii heliocentrycznej, przez wielu uważanego za jednego znajwybitniejszych uczonych wszechczasów.Google Doodle – czyli rozmaite przeróbki logotypu Google,przygotowywane ku upamiętnieniu ważnych wydarzeń i postacihistorycznych, mają już 15 lat. Przez ten czas upamiętniono w tensposób m.in. Leonardo da Vinci, Nikolę Teslę, Julesa Verne,Pac-Mana czy Stanisława Lema. Przyszedł wreszcie czas i naurodzonego w Toruniu Mikołaja Kopernika.Dzisiejszy doodle to wizualizacja heliocentrycznego modeluwszechświata, przedstawionego przez Kopernika w jego najgłośniejszejpracy, „De revolutionibus orbium coelestium”, zawierającejmatematycznie sformalizowaną (przynajmniej w takim stopniu, w jakimto było możliwe w czasach Renesansu) teorię heliocentrycznąi heliostatyczną. [img=heliocentryzm]Z perspektywy historii i filozofii nauki teoria kopernikańska niejest do końca tym, czym przedstawia się ją w popularnychopracowaniach – dla współczesnych Kopernikowi uczonych koncepcjeheliocentryczne były dobrze znane z prac starożytnego astronomaArystarcha z Samos, a być może (jak twierdzi współczesny uczonyLucio Russo) także z prac hellenistycznego astronoma Hipparchusa.Kopernikański model wyróżniał się na tle pomysłówstarożytnych czymś innym: opisywał mechanikę układu planetarnegow kategoriach matematycznych, a nie fizycznych (w sensieArystotelesa).Pamiętać jednak musimy, że teoretyczna doniosłość pracy nieprzekładała się na jej praktyczną wartość – choć byuniknąć problemów z cenzurą Kościoła Katolickiego, wydawcapracy w dopisanej przez siebie przedmowie sugerował, że to tylkohipoteza służąca konstruowaniu efektywnych modeli matematycznychdo opisu ruchu planet, to sam model kopernikański (w którym planetyporuszały się po orbitach – okręgach) sprawdzał się wprzewidywaniu pozycji planet znacznie gorzej, niż geostacjonarnymodel Ptolemeusza, z jego skomplikowanym systemem deferentów iepicykli. Dodatkowo przywiązanie Kopernika do idealnej formy okręguzdradzało to, że wciąż jego intelektualne korzenie tkwiły wstarożytności.Dopiero znacznie późniejszy model Keplera, w którym planetyporuszały się po orbitach eliptycznych, był w stanieosiągnąć precyzję przewidywań (wymaganą chociażbyprzez nawigatorów) porównywalną z modelem ptolemejskim. Równie dyskusyjna dziś co praca Kopernika, pozostaje i sama jegoosoba. Ten człowiek Renesansu, nie tylko matematyk i astronom, aleteż prawnik, ekonomista i człowiek Kościoła, pozostaje trudnymprzypadkiem dla biografów i historyków. Niemal wszyscy w naszymkraju uważajągo za Polaka (od dziecka uczono nas wierszyka wstrzymałsłońce ruszył ziemię, polskie wydało go plemię), jednak jużdla Niemców jest niemieckojęzycznym, piszącym po łaciniepoddanym polskiego króla, w anglojęzycznej Wikipedii z koleikontrowersjei redakcje dotyczące jego narodowości nie mają końca (jakbywikipedyści zapomnieli, że sama koncepcja narodowości wrenesansowych czasach niewiele ma wspólnego ze współczesnością).I tak oto gdy mieszkańcy naszego globu, przypominając sobie oKoperniku, klikną w doodle Google'a, dowiedzą się bardzoróżnych rzeczy, w zależności od tego, co wikipedyści danej sferyjęzykowej u siebie przeforsowali. Dla Rosjan Kopernik to więcpolskij astronom, dla Holendrów eenPoolse, etnisch Duitse, aFrancuzi po prostu napisali – astronome de langueallemande.Tym krótkim tekstem chcemyprzede wszystkim przypomnieć, jak względna jest nasza wiedza, jakuwikłana w historię, politykę i upodobania. To co oczywistościąjest w jednym miejscu, w innym pozostaje bardzo wątpliwą tezą.Najważniejsze, by umieć ze sobą rozmawiać, pomimo tych wszystkichróżnic.