Uładzimir Katkouski — odeszły przedwcześnie pionier białoruskiego internetu

Bohater tej biografii, mimo iż na Białorusi jest uznawany za postać niemal mityczną, w Polsce jest prawie nieznany. Wynika to z tego, że chociaż Białoruś jest naszym sąsiadem, w praktyce mało co o niej wie statystyczny Polak, odbierając ten kraj tylko przez pryzmat całkowitego podporządkowania wobec Rosji. Fakty są jednak takie, że na Białorusi coraz więcej młodych ludzi sprzeciwia się temu dyktatowi i chcą, żeby ich ojczyzna była wolnym i demokratycznym krajem. Niewątpliwe głównym miejscem tej walki jest Internet. Katkouski był propagatorem rozwoju białoruskiego internetu w pierwszej dekadzie XXI wieku, więc bez jego prekursorskich dokonań walka w internecie tamtejszej opozycji z autorytatywnymi rządami Łukaszenki zapewne miałaby o wiele mniejszą siłę działania.

Wczesna lata

Uładzimir Katkouski urodził się 19 czerwca 1976 w Mińsku, tam też spędził całe swoje dzieciństwo i dorastał. Od najmłodszych lat pasjonował się informatyką, programowaniem i poznawaniem nowych technologii informacyjnych. Wiedział, jednak że w rodzimej Białorusi nie będzie mógł należycie rozwinąć swoich pasji informatycznych. Dlatego też jak tylko nadarzyła się okazja w 1993 roku po ukończeniu mińskiego Liceum BSU, wyjechał do Stanów Zjednoczonych w ramach programu wymiany edukacyjnej „Freedom Support Act”. Katkouski objęty tym programem najpierw studiował fizykę na jednym z amerykańskich uniwersytetów, a następnie w 1995 roku przeniósł się do Bułgarii, gdzie ukończył z wyróżnieniem programowanie i dziennikarstwo na uniwersytecie amerykańskim (AUBG) w mieście Błagojewgrad. Podczas studiów w Bułgarii poznał swoją przyszłą żonę Jonadę Rrapo, która była obywatelką Albanii. Łączyła ich wielka miłość oraz zamiłowanie do programowania.

A wszystko tkwi u źródeł

Katkouski wraz z Jonadą i ich koleżanką ze studiów Alesią Piasieckają w końcu lat 90. współtworzył stronę internetową Litwanija, ziamla lićwinau. Jej głównym celem było rozpowszechnianie informacji o kulturze Litwinów pochodzących z makroregionu Poniemnie, który znajduje się w północnej Białorusi. Zamieszkujący tam Litwini stanowili większą część wieloetnicznego narodu znanego jako Wielkie Księstwo Litewskie (WKL). Jego obszar obejmował teren dzisiejszej Litwy i Białorusi, a w swym najlepszym okresie na przełomie XIV–XVI wieku również Podlasia, środkowej i wschodniej Ukrainy oraz zachodnich kresów Rosji.

Katkouski, Rrapo i Piasieckaja na tej stronie oddawali hołd zasłużonym postaciom wywodzącym się z Księstwa Litewskiego, których tożsamość była rozdarta pomiędzy dwie nacje: polską i litewską. Dzięki temu można było z niej się dużo dowiedzieć o wybitnych przedstawicielach polskiej kultury i wojska, którzy mentalnie czuli się Litwinami. Takim właśnie dwunarodowcem był powszechnie uznawany za wieszcza Polski — Adam Mickiewicz — który wielokrotnie podkreślał, że jego prawowitą ojczyzną jest Litwa. To samo dotyczy innego bohatera narodowego zarówno Polski, jak i Litwy, Tadeusza Kościuszki, który pisał: „Urodziłem się Litwinem”. Litwanija, ziamla lićwinau oprócz propagowania dokonań ludzi wywodzących się z Wielkiego Księstwa Litewskiego miała także za zadanie podkreślić, że Białorusini oprócz Polaków są jegoż prawowitymi spadkobiercami. Katkouski z żoną i ich kumą prowadził tę stronę do końca studiów, następnie przez dwa lata pracował jako specjalista IT w Budapeszcie dla Fundacji Sorosa, a potem we Frankfurcie nad Menem.

Ambasador Białorusi w Internecie

W styczniu 2002 roku nastąpił duży przełom w życiu Katkouskiego, kiedy to zaczął pracę w białoruskiej redakcji Radia Swoboda (RWE/RS). Decyzja powrotu do Białorusi nie była u niego spowodowana czynnikami finansowymi, gdyż za granicą zarabiał dużo lepiej. Kierowała ją natomiast chęć zrewolucjonizowania białoruskiego internetu. Katkouski podszedł do sprawy bardzo poważnie i z miejsca stał się sprawcą bardzo ważnych inicjatyw. Utworzył i utrzymywał stronę Pravapis.org, poświęconą językowi białoruskiemu. W kwietniu 2002 r. został jednym z pierwszych białoruskojęzycznych blogerów w amerykańskim serwisie LiveJournal, na którym pisząc pod pseudonimem rydel23, zyskał sporą popularność swoimi fachowymi wpisami o programowaniu i poradami dla webmasterów. W sierpniu 2005 roku zaczął prowadzić również własny blog br23.net, za który uzyskał Grand Prix 4. edycji konkursu operatora TUT.BY.

Natomiast w październiku 2004 r. Katkouski założył witrynę Martyralog Biełarusi zajmującą się stalinowskimi represjami na Białorusi. Trzeba przyznać, że poruszając antystalinowską tematykę w skrajnie podległym Rosji kraju, wykazał się wielką odwagą. Ale on w swoim działaniu nie uznawał żadnych kompromisów. Dlatego też niektórzy oskarżali go o białoruski nacjonalizm i rusofobię, bo mówił własnym językiem i próbował przekonać świat, by nieco szanował historię jego kraju, który prawie przez wszystkich jest uważany za jedną z republik w zachodniej Rosji.

Oprócz prowadzenia ważnych dla historii Białorusi stron internetowych i świetnych blogów Katkouski zasłynął przełożeniem w sierpniu 2004 roku na język białoruski interfejsu wyszukiwarki Google. Przez następne dwa lata był jednym z najaktywniejszych redaktorów białoruskiej Wikipedii, jej administratorem i biurokratą. Działanie te doprowadziły, że nazwano go pierwszym prawdziwym ambasadorem Białorusi w Internecie.

Warto dodać, że po 2004 roku Katkouski był silnie związany z wieloma białoruskimi inicjatywami opozycyjnymi. Swój wyraz poparcia dla białoruskiego ruchu oporu dał 21 marca 2006 r., kiedy w amerykańskim Radio Open Source rozmawiał o reżimie Aleksandra Łukaszenki, odnosząc się do ostatnich wyborów prezydenckich i sytuacji przedstawicieli wolnych mediów na Białorusi. W tym odważnym wywiadzie mówił o politycznych zabójstwach, które zostały dokonane podczas rządów Łukaszenki oraz dał jasno do zrozumienia, że Internet na Białorusi wciąż nie stanowi wolnego medium i jest całkowicie pod kontrolą władzy. Jako przykład podał zablokowanie dostępu do Internetu, w dniu wyborów prezydenckich. Poinformował też, że w ten dzień około 150 osób związanych z opozycją bez powodu zostało aresztowanych, a wśród nich byli niezależni blogerzy.

Tragiczny wypadek

Katkouski był wtedy głosem ludu, a jego kariera rozwijała się w najlepsze. Niestety ta świetna passa została przerwana w okrutny sposób 15 czerwca 2006 r., kiedy razem z żoną miał tragiczny w skutkach wypadek samochodowy:

W następnym dniu okazało się, że Jonada straciła nogę, a Uładzimir w wyniku poniesienia rozwlekłych obrażeń zapadł w głęboką śpiączkę. Od tego czasu leżał w stanie śpiączki farmakologicznej w praskim szpitalu, a obok niego o ile siły im pozwalały, czuwali jego rodzice — Irina i Leonid. Niestety w nocy 25 maja 2007 r., po prawie roku walki o życie Uładzimir Katkouski zmarł, nie dożywszy 31 lat. Wiadomość ta wywołała żałobę w całej Białorusi. Miliony białoruskich internautów oddało mu cześć na serwisach i forach społecznościowych, a tysiące ludzi zebrało się na jego pogrzebie.

Hołd Katkouskiemu oddał również Wital Silicki, znany białoruski politolog, dziennikarz i autor książek, który w przedmowie do drugiego wydania napisanego przez siebie historycznego słownika Białorusi tak napisał:

W podobnym tonie jego zasługi dla rozwoju białoruskiej informatyki i jej spuścizny narodowej docenił w książce „Wolność” poeta ludowy Ryhor Baradulin, a także elita tamtejszych dziennikarzy i informatyków.

Meritum

Uładzimir Katkouski był wybitnym programistą, blogerem i opozycjonistą. Wszystkie te umiejętności wykorzystywał dla rozwoju białoruskojęzycznego Internetu. To dzięki niemu Białoruś doczekała się własnej wersji językowej Wikipedii. Jego działania zainicjowały również stworzenie niezależnej strony informacyjnej svaboda.org, która dziś jest najbardziej popularną stron w języku białoruskim na świecie. Tak więc jego życie nie poszło na marne, tylko stało się bodźcem do walki dla milionów młodych Białorusinów o lepszą ojczyznę. Te wielkie zasługi powodują, że po dziś dzień pseudonimy rydel23 i BR23, którymi posługiwał się Katkouski, są dobrze znane wielomilionowej społeczności internetowej państw postradzieckich. Wypadałoby też, żeby w Polsce więcej ludzi go kojarzyło, ponieważ swoimi dokonaniami w pełni na to zasłużył.