Porównanie dozwolonego użytku i licencji Creative Commons

Licencje Creative Commons są bardzo popularne. Jednak powoływanie się na nie nie zawsze jest konieczne. Dzięki instytucji dozwolonego użytku można bowiem zrealizować większość jej celów.

Różnice pomiędzy dozwolonym użytkiem a licencjami Creative Commons

Przeznaczenie utworu

Przeznaczenie wykorzystywanego utworu jest jednym z podstawowych warunków powoływania się na instytucję dozwolonego użytku. Jednym z warunków koniecznych jest, aby wykorzystanie chronionego utworu w ramach dozwolonego użytku odbywało się w celach osobistych na własny użytek(zasadniczo niekomercyjny). Część licencji Creative Commons również zakazuje wykorzystania komercyjnego, jednakże nie stawia warunku użytku osobistego. Jako że użycie niekomercyjnej nie oznacza jednocześnie wykorzystania na cele osobiste(można zatem utwory uzyskane na licencji Creative Commons np. przekazać innym osobom) nie można w tym miejscu stawiać znaku równości pomiędzy licencjami Creative Commons oraz dozwolonym użytkiem prywatnym.

Wykorzystanie komercyjne

Wykorzystanie komercyjne włącza zasadniczo również możliwość czerpania dochodów z utworów wykorzystywanych w ramach dozwolonego użytku prywatnego. Takie wykorzystanie nie byłoby użytkiem osobistym, a zarazem nie byłoby zgodne z istotą tego użytku. Jednocześnie należy zauważyć, że odnoszenie korzyści ma mieć charakter komercyjnego wykorzystania chronionych utworów, a nie tylko odnosić się do sytuacji, kiedy użytkownik wykorzystując dozwolony użytek, nie wydaje środków na zakup egzemplarzy lub odpowiednich licencji. Z drugiej jednak strony licencje Creative Commons zawierają odmiany, w których komercyjne wykorzystanie jest możliwe. Oznacza to zatem możliwość osiągania dochodów w przypadku korzystania z utworów objętych licencjami Creative Commons.

Utwory zależne

Dozwolony użytek nie wspomina w żaden sposób o możliwości tworzenia utworów zależnych. Oznacza, to że wykorzystywanie utworów w ramach dozwolonego użytku nie obejmuje tworzenia tychże utworów. Jednocześnie licencje Creative Commons zawierają odmianę, wedle której dozwolonej(lub niedozwolone) jest tworzenie utworów zależnych.

Rozpowszechnienie

Aby dany utwór był objęty dozwolonym użytkiem, konieczne jest jego rozpowszechnienie(co sposobu rozumienia rozpowszechniania oraz kwestii możliwości powoływania się na dozwolony użytek zostały poruszone w innym miejscu). Licencja Creative Commons nie wymaga rozpowszechnienia utworu. Objęcie nią utworu zależy od woli posiadacza praw autorskich, zwykle twórcy.

Możliwość rozpowszechniania – użytek publiczny

Licencje Creative Commons w większości pozwalają na rozpowszechnianie i zwielokrotnianie utworów nimi objętymi. Wymogi, stawiane w tej sytuacji, nie są zbyt surowe i zasadniczo można powiedzieć, że rozpowszechnianie takich utworów nie jest wyjątkowo ograniczone. Z drugiej strony wśród uprawnień, jakie niesie ze sobą dozwolony użytek, nie ma rozpowszechniania ani zwielokrotniania utworów. Jedyne zbliżone możliwości to dzielenie się utworami z osobami z kręgu towarzyskiego oraz dozwolony publiczny użytek. Jednakże nawet te uprawnienia nie są tożsame, a właściwie nawet podobne do zakresu uprawnień, jakie daje rozpowszechnianie na licencjach Creative Commons. Dozwolony użytek publiczny często łączy się z koniecznością zapłaty wynagrodzenia twórcy.

Postawa prawna

Istotną kwestią różniącą dozwolony użytek oraz licencje Creative Commons jest podstawa prawna, oraz charakter obu instytucji. Dozwolony użytek jest swego rodzaju uprawnieniem, a licencja Creative Commons jest węzłem obligacyjnym. Uprawnienie wynikające z dozwolonego użytku istnieje na mocy ustawy i nie zależą od woli uprawnionego z praw autorskich. Inaczej licencja, to uprawniony sam ustala warunki i wskazuje zakres tejże licencji. W związku z faktem, że dozwolonym użytkiem są objęte w zasadzie wszystkie utwory(tzn. o ile spełnią określone ustawowo warunki) oznacza to że również utwory opublikowane na licencjach Creative Commons są objęte tymże dozwolonym użytkiem prywatnym. Kwestia, czy powoływanie przez użytkownika na powyżej wskazane uprawnienie stawia go w lepszej sytuacji niż posługiwanie się tymże utworem na licencji Creative Commons, zależy od konkretnego przypadku i nie może być z góry przesądzona.

Możliwość zmiany

Podstawą prawna istnienia licencji Creative Commons jest umowa pomiędzy licencjobiorcą oraz licencjodawcą. Oznacza, to że może ona być zmieniana zgodnie z ogólnymi zasadami prawa zobowiązań, a w szczególności na mocy odpowiednich zapisów samych licencji. (Szczegóły tego zagadnienia zostaną opisane w innym miejscu). Dozwolony użytek jest określony w ustawą i to ona kształtuje jego ramy. Zatem wszelkie zmiany treści uprawnień osoby korzystnej z utworu chronionego w ramach dozwolonego użytku wynikają ze zmiany treści ustaw. Do dyskusji jest czy zmiana warunków w drodze ustawowej jest dla obu stron bezpieczniejsza, czy też nie.

Okres trwania

Licencja jest co do zasady umową terminową. Wskazuje ona na to, jak długo będzie ona udzielać uprawnień. W przypadku, gdy taki termin obowiązywania umowy dotyczącej zobowiązania licencyjnego nie jest wskazany, długość tego terminu jest wskazana expressis verbis w Prawie autorskim (art. 77 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Należy wskazać, że dozwolony użytek prywatny nie wchodzi w grę w przypadku programów komputerowych, co wyraźnie jest wyłączone przez przepisy ustawy prawo autorskie.1

Podobieństwa

Wskazanie autorstwa

Jedną przepisy mówią, iż w celu użytku zapewne publicznego konieczne jest podanie autora utworu. Licencje Creative Commons mówią, że konieczne jest tzw. uznanie autorstwa, a zatem każdorazowe wskazanie autora utworu który, może być rozpowszechniany.

Brak korzyści

Mając na względzie cele dozwolonego użytku, jak wskazano powyżej, wyłączone jest korzystanie utworów nim objętych w celu uzyskania dochodu. Istnieją odmiany licencji Creative Commons, które posiadają te same ograniczenia, jednocześnie wskazują, iż odnosi się to również do sprzedaży egzemplarzy utworów. Zasadniczym elementem łączącym licencje z rodzaju Creative Commons oraz dozwolony użytek prywatny jest umożliwienie korzystania z utworu odbiorcy(użytkownikowi lub uprawnionemu z licencji) zasadniczo nieodpłatnie. Oznacza to po pierwsze, że użytkownik może wykorzystywać utwory samodzielnie do własnego użytku i po drugie nie może na nich w żaden sposób zarabiać(istnieją odmiany licencji Creative Commons pozwalające na komercyjne wykorzystywanie).

Podsumowanie

Dozwolony użytek prywatny jest instytucją treściowo zbliżoną do licencji Creative Commons. Należy jednak pamiętać, że nie jest z nią tożsamy. W związku z podobieństwem przedstawionych wyżej rozwiązań można zastanawiać się nad wykorzystaniem jednego z nich w zależności od potrzeb autorów. Ważne, aby dobrze ocenić potrzeby oraz cele twórcy. Dzięki temu można wybrać odpowiedni sposób udostępniania swoich utworów. Pozwoli to w przyszłości uniknąć problemów oraz osiągnąć jak największe korzyści. Kolejną rzeczą, na jaką należy zwrócić uwagę, jest, to iż nie ma jednej licencji Creative Commons. Są one różne i mogą się zmieniać. Zatem przy wyborze odpowiedniej należy również wybrać odpowiednią wersję oraz upewnić się, że nie nastąpiły w niej żadne zmiany. Zwłaszcza powołując się na wersję „obecną”.