Wstępniak na nowy tydzień: pecety światów alternatywnych

„Msza święta” Apple z poprzedniego tygodnia skłoniła mniedo rozmyślań nad tym, co właściwie podczas takich prezentacjioglądamy. Nie chodzi mi tym razem o widowisko, o wykpiwane już nieraz „Pole Zakrzywienia Rzeczywistości”, jakim Jabłko oddziałujena swoich fanów (i nie tylko na nich) – dziś takie sztuczki robiąpraktycznie wszyscy, których na to stać, włącznie z Microsoftem iIntelem. Chodzi mi raczej o unikalność Apple jako dinozaura IT,który przetrwał do naszych czasów, zaadaptował się do nich – inajwyraźniej świetnie sobie w nich radzi.

Biolodzy-ewolucjoniści nierzadko rozważają scenariusze światówalternatywnych, w których ewolucja podążyła innymi drogami, wktórych a to nie doszło do któregoś z wielkich wymierań, a towłaśnie kiełkujące obiecujące nowe formy życia zostałyzdmuchnięte ze świata. Z tej perspektywy, świat, w którym żyjemynie jest wcale jakimś optymalnym, jest po prostu tym, który sięprzydarzył. Do dominacji *homo sapiens *na tej planecie mogłobynigdy nie dojść, gdyby stałocieplne dinozaury, terapsydy wydały zsiebie miliony lat wcześniej własne, inteligentne formy życia. Atych przypadków, do których nagromadzenia musiało dojść, byczłowiek współczesny zaistniał, nie sposób zliczyć.

Co to ma wspólnego z branżą IT? To ciekawa dziedzina przemysłu,skrajnie wręcz wolnorynkowa, rozwijająca się w praktyce niemal bezzewnętrznych regulacji i kontroli państw, jak mało która teżpodatna na mechanizmy dziedziczności i presji selekcyjnej. Patrzącna obecny stan branży IT, jako na wynik ewolucyjnych procesów, zktórych główną rolę odgrywała masowość produkcji, z drugiejuniformizacja, faktycznie Apple jest dziwne, rozwija się jakby podprąd przemysłowych trendów, jako jedyny producent komputerówosobistych z lat 80, który dotrwał do naszych czasów – i w nichprosperuje.

Starsi Czytelnicy może jeszcze pamiętają ten światkomputerowej różnorodności. Lata osiemdziesiąte to dla nas ZXSpectrum, małe” Atari, Commodore 64, do pewnego stopniaAmstrad, ale w skali świata było tego znacznie więcej – wWielkiej Brytanii mieli swoje BBC Micro, w Stanach popularne byłyApple II i TRS-80, w krajach Azji japońscy producenci zdołalistworzyć nawet własny standard komputerów MSX, a cały blokwschodni wypełniony był klonami komputerka pana Sinclaira, niekiedylepszymi od oryginału. Tę całą bioróżnorodność dekadępóźniej zdmuchnął IBM PC. W momencie premiery „pieca”, w 1981roku, nikt jeszcze nie przypuszczał, że to kosztowne, nudne beżowepudło, z grafiką i dźwiękiem gorszą niż w 8-bitowychkomputerach doprowadzi do takiego spustoszenia. To nie byłooczywiście zapisane w gwiazdach.

Oczywiście, sama koncepcja komputera osobistego już wtedy byładziejową koniecznością. Już we wczesnych latach siedemdziesiątychzaczęto myśleć o mikrokomputerach pod strzechy, a w 1975 myśli tezmaterializowały się w postaci Altaira 8800, pierwszego „PC”,którego można było sobie zamówić w częściach i złożyć.Takie czy inne komputery osobiste by się pojawiły – i siępojawiały, funkcjonując obok siebie na kiełkującym rynku. Wśródnich był też sprzęt Apple, od swojego początku klonowanynamiętnie przez liczne firmy; najpopularniejsze Apple II miałoponad 190 klonów robionych przez różne firmy z całego świata.

Jabłko oczywiście nie było tym zachwycone i swoje klony aktywnie zwalczało. Wtamtych czasach każdy liczący się producent chciał być przecieżunikalny. Każdy, poza właśnie IBM-em, który jako pierwszyzdecydował się wykorzystać w swoim pececie nieunikalnerozwiązania, a zarazem niechcący pozwolić innym firmom naodtworzenie swojego BIOS-u zgodnymi z amerykańskim prawem metodami(udostępniono kompletną specyfikację szyny systemowej i BIOS-u, wnadziei że to wystarczy producentom rozszerzeń, a zarazem niewystarczy tym, którzy chcieliby sklonować cały komputer). Rokpóźniej na rynku był już pierwszy klon firmy Columbia DataProducts, programowo i sprzętowo zgodny z maszyną IBM PC 5150, alesporo tańszy.

Wyobraźmy sobie jednak, jak wyglądałby świat, w którym IBM PCnigdy by nie powstał, albo w którym nigdy nie zostałby sklonowany.Czy powstałby kiedykolwiek inny dominujący standard? Odpowiedź nato pytanie wcale nie jest łatwa. Dzisiaj rynek mobilny pokazuje nam,że możliwe jest istnienie obok siebie kilku popularnych alternatywi kilku niszowych graczy, po których zainteresowani wciąż mogąsięgnąć. Jednego można jednak być pewnym – gdyby nie IBM PC ijego system PC-DOS/MS-DOS, w jakiejś formie przetrwałby poprzedniważny system operacyjny dla wielu typów komputerów, tj. CP/MDigital Research. Ta firma nie miała jednak tak ekspansjonistycznychzapędów, jak Microsoft, więc pozostałaby jednym z wielu graczy narynku. Obok pewnie widzielibyśmy liczne odmiany systemówuniksopodobnych, oraz przynajmniej kilka własnościowych systemówprzypisanych do konkretnych architektur sprzętowych (w rodzajuAmigaDOS-u czy TOS-u).

Co w takim świecie bez PC robiłby jednak Microsoft? Na pewnoprzyszłość firmy z Redmond potoczyłaby się inaczej, ale jejznaczenie w naszym świecie nie byłoby mniejsze… a może byłoby ijeszcze większe. Warto pamiętać, że w erze pre-PC firma z Redmondcałkiem dobrze sobie radziła. Jej BASIC był praktycznie wszędzie,nawet na Amidze. Mając taki przyczółek, Microsoft mógłby zczasem zbudować coś w rodzaju uniwersalnego OS-a dla wielu różnycharchitektur sprzętowych (warto pamiętać, że początkowo WindowsNT nie było okrojone tylko do x86, w swojej historii działało teżna architekturze DEC Alpha, MIPS, Power PC, Itanium i ARM).

W tym świecie zapewne Commodore, Atari czy Amstrad przetrwałybyznacznie dłużej, może nawet utrzymały się do naszych czasów,funkcjonując np. tak jak producenci dzisiejszych androidowychsmartfonów, oferując na swoim sprzęcie właśnie taki uniwersalnyOS, może zbudowany właśnie przez Microsoft. Koniecznośćkonwergencji software'owej jest bowiem znacznie większa, niżsprzętowej – wzrastająca złożoność oprogramowania przekładałasię na malejącą liczbę możliwych do wspierania platform,szczególnie w czasach, gdy multiplatformowe programowanie byłojeszcze w powijakach. Kto wie, może niektóre architektury sprzętowez tamtych czasów doczekałyby się własnych legalnych klonów – idziś mielibyśmy np. licznych producentów potomków małego Atari?

A co mogłoby się w takim świecie stać z Apple? To jest chybanajbardziej ciekawy aspekt tej historii alternatywnej. Bez ekspansjiPC, pierwsze Macintoshe zapewne sprzedawałyby się lepiej, niż tobyło w naszej historii. Apple będąc w lepszej sytuacji finansowejzapewne nie pozbyłoby się Steve'a Jobsa. Bez PC na rynku nieczułoby się też tak bardzo skłonne do konkurowania z PC ibudowania swoich własnych pecetopodobnych pudełek, lecz raczej szłow stronę jak zawsze radykalnych wizji Jobsa (przypomnijmy sobiekomputer NeXT, będący w swoich czasach czymś w rodzaju przybysza zinnej planety).

To zaś oznacza, że pierwsze dotykowe smartfony itablety Apple'a mogłyby się pojawić przynajmniej o dekadęwcześniej – techniczna baza dla ich powstania istniała, po prostunikt nie wiedział, jak się za do dobrze zabrać, jak wydaćdopracowany produkt.

Pozostaje jeszcze zastanowić się nad kwestią tego, jak miałybysię te współczesne komputery z historii alternatywnej dowspółczesnego sprzętu? Mówi się czasem, że bez PC tegoszalonego przez pewien czas postępu w mocy obliczeniowej po prostuby nie było, świat post-Amig i post-ST byłby bardziej zachowawczy,stawiający na lepsze wykorzystanie tego co jest – ale nie bardzo wto wierzę. Historia techniki pokazuje nam raczej, że to co jestpotrzebne i możliwe, zostaje w końcu wynalezione, czasemniezależnie od siebie przez różnych ludzi w różnych miejscachświata. Prawo Moore'a zostało sformułowane na wiele lat przedzbudowaniem pierwszego peceta, i dotyczyło całej branżypółprzewodnikowej, a nie tylko Intela i procesorów x86. Maszyny zeświata alternatywnego nie powinny więc ustępować w wydajnościswojego krzemu – a może i miałyby coś, co w świecie PC nigdymocno nie zaistniało, mianowicie skłonności do optymalizacji kodu.Całkowicie otwarta architektura sprawiła, że taniej było dodaćpamięć, przyspieszyć procesor, wstawić lepszą kartę graficzną,niż szukać optymalnego wykorzystania dostępnych zasobów. Dzisiajto zapotrzebowanie na optymalizację pojawia się ponownie,zdecydowana większość sprzętu mobilnego ma architekturęzamkniętą – ale optymalizować już nie ma komu, tak więcproblem niskiej wydajności software rozwiązuje się rzucająckolejne rdzenie, kolejne gigabajty, przynoszone przez kolejnegeneracje mobilnego hardware.

Czy takie rozważania czemukolwiek praktycznemu służą? Pewnienie, to akademickie ćwiczenie wyobraźni, ale dobrze wyćwiczonawyobraźnia może skłonić nas do innego myślenia – i tworzenia –przyszłości. Zastanówcie się, jak pomijając te wszystkiefantazje rodem ze Star Treka, powinny i mogłyby wyglądać komputerykolejnych dekad? Czy era PC znajdzie kiedyś swój cichy koniec, czyteż za kilkanaście lat wciąż będziemy się ekscytować wydaniemMicrosoft Office 2031 dla naszych pecetów działających podkontrolą Windows 10.11? A może jest jeszcze szansa na wykiełkowaniealternatywnych względem współczesnych PC (i Maków, które takbardzo są PC) komputerów osobistych?

To mój ostatni wstępniak przed urlopem, więc zapraszam dokolejnych tygodni z dobrymiprogramami niejako na zapas. Rośnie nambazaoprogramowania na Maka (najwyraźniej jest to realna alternatywadla Windows PC), w odpowiedzi na Wasze prośby wśród newsów ipublicystyki zaczynają pojawiać się rozmaite tipsy, a niektórzy znaszych czołowych blogerów przygotowują się do zostania naszymiautorami, pracującymi nad artykułami o unikatowej tematyce. Mamnadzieję, że te wszystkie zmiany spotkają się z Waszą aprobatą– i już zapraszam na kolejnego wstępniaka, już w październiku.