Niebieski wieloryb to humbug
Sprawa „niebieskiego wieloryba” (o której było już na łamach dp tutaj (1)) zatacza coraz szersze kręgi. Właśnie przeczytałem (2), że Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej rozesłał do dyrektorów szkół w całym kraju ostrzeżenie „w związku z występującym zagrożeniem dla bezpieczeństwa uczniów korzystających z technologii informacyjno-komunikacyjnych”. Ewidentnie mamy do czynienia z paniką moralną.
Panika moralna
Zanim napiszę historię „niebieskiego wieloryba” poświęcę chwilę na wyjaśnienie czym jest zjawisko paniki moralnej. Zjawisko przypomina kulę śnieżną. Zaczyna się od jakiejś medialnej informacji, zwykle opisującej jakiś incydentalny przypadek. Inne media zaczynają powielać takiego newsa. Kiedy powtarzają to wszystkie media opinia publiczna zaczyna odczuwać permanentne zagrożenie. Na to reagują politycy. Opozycja zarzuca rządzącym bezczynność na co rząd odpowiada radykalnymi rozwiązaniami. Nikt się przy tym nie zastanawia czy ten pierwszy incydent w ogóle miał miejsce.
W swoim felietonie (3) zamieszczonym w Dużym Formacie w 2008 roku, Wojciech Orliński opisuje pierwszą w Polsce panikę moralną tak:
Pierwszą klasyczną panikę moralną w Polsce sprowokowało samobójstwo gimnazjalistki z października 2006 roku. Tabloidy znalazły sprawców i wydały wyrok natychmiast. "Zwyrodnialcy doprowadzili koleżankę do śmierci" - pisał "Super Express", "Fakt" zaś pisał o "bydlakach" i "bestiach". Kolegów z klasy, którzy doprowadzili koleżankę do tragedii, natychmiast aresztowano. Prokuratura postawiła im bardzo poważne zarzuty. Głosy powątpiewające w sens tak radykalnych zarzutów tłumiono, bo nikt nie chciał być uważany za obrońcę bydlaków i bestii, nie mówiąc już o zwyrodnialcach. Politycy byli aż nadto chętni, żeby odegrać swoją rolę w spirali paniki moralnej. Premier Giertych ogłosił program "Zero tolerancji". Dyskutowano o likwidacji gimnazjów i klas koedukacyjnych. Wprowadzono środki zaradcze, które miały zapobiegać podobnym tragediom - tak zwane trójki Giertycha i system monitoringu
Prasa na bieżąco relacjonowała efekty kontroli „trójek” w szkołach. Na przykład „Rzeczypospolita” 28 grudnia 2008 roku napisała:
"Trójki” skontrolowały 111 mazowieckich podstawówek, 204 gimnazja, 179 szkół ponadgimnazjalnych. Zdaniem wizytatorów rodzice, uczniowie i nauczyciele najczęściej wskazywali, że w szkołach dochodzi do agresji słownej, a uczniowie palą papierosy. W kilku placówkach stwierdzili przypadki drobnych kradzieży, np. butów i telefonów. Rodzice narzekali na zbyt bliskie usytuowanie koło szkół sklepów z alkoholem. Uczniowie zaś prosili o zorganizowanie zajęć pozalekcyjnych
Niebieski Wieloryb
Bardzo podobna rzecz wydarzyła się w Rosji. Zaczęło się od TEGO (4) artykułu zamieszczonego w maju 2016 roku w „Novaya Gazeta”. Artykuł opowiada o dziennikarskim śledztwie w wyniku którego odkryto, że w Rosji, w okresie od listopada 2015 do kwietnia 2016 roku, pośród 130 dzieci, które popełniły samobójstwo, prawie wszystkie z nich były członkami tej samej grupy w portalu społecznościowym VKontakte (to rosyjski odpowiednik Facebooka). Hasłem rozpoznawczym takich grup miał być hasztag #f57 oraz rysunek wieloryba. Autorka sugerowała w tekście, że za wszystkim stoi tajemnicza sekta, której znakiem rozpoznawczym miałby być taki znak:
Sprawę natychmiast zaczęły omawiać inne media. W efekcie zainteresowały się tym m.in. Roskomnadzor (5) (czyli Federalna Służba Nadzoru w Sferze Telekomunikacji, Informatyki i Komunikacji Masowej), FSB (czyli Federalna Służna Bezpieczeństwa) oraz Rada Federacji (6) (czyli izba wyższa rosyjskiego parlamentu, odpowiednik naszego Senatu).
Jak to się skończyło? Ano tak, że inne media, które się sprawą rzetelnie zajęły nie znalazły żadnych dowodów na opisane samobójstwa. Następnie okazało się (7), że większość z opisywanych na grupie „Sea Whale” samobójstw to były mistyfikacje ilustrowane np. kadrami z filmów grozy. Najprawdopodobniej ta grupa w mediach społecznościowych to było coś w rodzaju horroru online prowadzonego przez osobę używająca pseudonimu „Philip Fox”. Po jakimś czasie grupa została skasowana. Plotka mówiła, że stało się to po tym kiedy faktycznie ktoś popełnił samobójstwo.
15 listopada 2016 służby zatrzymały (8) Philipa Budeykina, który jest podejrzany o administrowanie taką właśnie grupą. Poddano go obserwacji psychiatrycznej a w marcu 2017 roku przedstawiono mu zarzut doprowadzenia do samobójstwa jednego 16-to latka.
Jak ta sprawa trafiła do Polski? Kiedy o tej sprawie napisał (9) brytyjski brukowiec „The Sun” polskie media zaczęły o sprawie trąbić bez końca i panika moralna wystartowała także i u nas. Tak właśnie działa post-prawda.
Podsumowanie
W telegraficznym skrócie cała ta sprawa wygląda tak, że ktoś prowadził, na grupie w serwisie społecznościowym, grę fabularną online (takie interaktywne Blair Witch Project (10)). Dziennikarka, która odkryła tą grupę - opisywane na niej fikcyjne wydarzenia, wzięła za prawdziwe. Artykuł, który o tym napisała, wywołał medialną reakcję łańcuchową a ta wywołała panikę moralną. W efekcie aresztowano podejrzanego o administrowanie grupą, poddano go obserwacji psychiatrycznej i w końcu postawiono zarzut doprowadzenia do samobójstwa jednej osoby. Równocześnie panika moralna przekroczyła granicę Rosji bo o sprawie napisał brytyjski brukowiec. Od niego sprawę przejęły polskie media. Znowu zadziałała reakcja łańcuchowa i pojawiła się panika moralna. Czego widocznym dowodem jest pismo rozesłane przez MEN do szkół. To nie jest jeszcze koniec tej historii - jestem przekonany, że życie dopisze ciąg dalszy. Wystarczy tylko śledzić media.
Linki użyte w tekście:
- https://www.dobreprogramy.pl/Niebieski-wieloryb-to-nie-gra-sieciowa-mlodzi-cieli-sie-wczesniej,News,80032.html
- http://mitologiawspolczesna.pl/niebieski-wieloryb-list-ministerstwa-edukacji-narodowej/
- http://wyborcza.pl/duzyformat/1,127290,5826681,Tobie_tez_grozi_zaraza_PM_.html
- https://www.novayagazeta.ru/articles/2016/05/16/68604-gruppy-smerti-18
- https://new.vk.com/page-29534144_50599499
- https://regnum.ru/news/society/2132602.html
- https://snob.ru/selected/entry/108494
- http://www.bbc.com/russian/news-39148327
- https://www.thesun.co.uk/news/3003805/blue-whale-suicide-game-online-russia-victims/
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Blair_Witch_Project