Dozwolony użytek utworów – część 3. Ograniczenia i wyłączenia
Sposób wykorzystania utworu
Utwory objęte dozwolonym użytkiem nie mogą być wykorzystywane w dowolny sposób. Dozwolony użytek ogranicza się bowiem do użytku osobistego. Przez użytek osobisty należy rozumieć w uproszczeniu każdy użytek, który nie jest użytkiem w celach zarobkowych. Wyłącza to zatem wykorzystywanie utworów do celów komercyjnych, które samo przez się jest nastawione na osiąganie zysku lub też z takim działaniem się wiąże. Osobistym zatem jest słuchanie muzyki z radia w domu, ale nie odtwarzanie w sklepie lub na koncercie. Dozwolony użytek nie obejmuje również, co do zasady zwielokrotniania utworu. Jako przykład wyjątku przede wszystkim można tu wymienić zwielokrotnianie incydentalne lub przejściowe, które ma umożliwić przekaz utworu w systemie teleinformatycznym, co ważne tylko w związku ze zgodnym z prawem korzystaniem z utworu.Art.23(1) Nie wymaga zezwolenia twórcy przejściowe lub incydentalne zwielokrotnianie utworów, niemające samodzielnego znaczenia gospodarczego, a stanowiące integralną i podstawową część procesu technologicznego oraz mające na celu wyłącznie umożliwienie: przekazu utworu w systemie teleinformatycznym pomiędzy osobami trzecimi przez pośrednika lub zgodnego z prawem korzystania z utworu. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
Przepisy o dozwolonym użytku, wprowadzające wyjątki w sferze bezwzględnych praw autorskich, podlegają ścisłej interpretacji i nie można ich stosować w drodze analogii. Ewentualne wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść autora i uznać, że określona sfera eksploatacji, która nie jest wyraźnie wyłączona, wymaga jego zezwolenia. Nie jest też możliwe przyjęcie tu ogólnej reguły interpretacji na korzyść swobodnego dostępu do informacji. Elżbieta Traple [w:] Barta Janusz (red.), Markiewicz Ryszard (red.), Czajkowska-Dąbrowska Monika, Ćwiąkalski Zbigniew, Felchner Krzysztof, Traple Elżbieta, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz. LEX, 2011
Kolejnym problemem, jaki wiąże się z nieścisłymi określeniami dotyczącymi dozwolonego użytku, jest druga część art. 35. ustawy o prawie autorskim. Przywołany przepis mówi, iż dozwolony użytek nie może godzić w słuszne interesy twórcy. Słuszne interesy twórcy są bardzo niedookreślonym terminem. Można oceniać, że w interesie twórcy jest dbanie o jak najlepsze dochody, renomę, rozpoznawalność twórcy lub dzieła. Możliwe jest, żeby działać w interesie twórcy, użytkownik powinien także uniemożliwiać niezgodne z prawem korzystanie osobom trzecim. W którym momencie zatem należy oznaczyć koniec działań użytkownika na rzecz autora utworu, z którego korzysta?
Obowiązki informacyjne
Art. 34. Można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące możliwości. Twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Nie wydaje się, aby obowiązki wskazane w art. 34 ustawy o prawie autorskim wiązały się z prywatnym użytkiem, gdyż tracą one nieco sens. Skoro dozwolony użytek prywatny wiążę się z bezpłatnym korzystaniem z utworu, nie jest konieczne przywoływanie po raz kolejny nieodpłatności. Co więcej, pozbawione sensu jest, aby wskazywać sobie samemu źródło oraz imię nazwisko autora w trakcie korzystania z utworu. Można również powziąć wątpliwość czy wskazane powyżej przepisy (art. 34 i 35 ustawy o prawie autorskim) dotyczą tylko użytku publicznego, czy również dozwolonego użytku prywatnego. Wydaje się, że przywołane wyżej wątpliwości, wykładnia systemowa oraz miejsce w ustawie wskazują, że dotyczą one wyłącznie dozwolonego użytku publicznego. Wątpliwości może budzić między innymi porównanie Art. 23 ust 1 ustawy o prawie autorskim opisującym dozwolony użytek bez korzyści materialnych z art. 34 opisującym z kolei dozwolony użytek pod warunkiem podania twórcy z wyłączeniem prawa twórcy do wynagrodzenia. Wygląda, ze oba przepisy mówią o odrębnych instytucjach.
Programy komputerowe
Zapewne jednym z bardziej znaczących przepisów ograniczających użytek prywatny jest art. 77 ustawy prawo autorskie odnoszący się do programów komputerowych. Przepis ten wyraźnie wyłącza uprawnienia dotyczące dozwolonego użytku w przypadku programów komputerowych. Oznacza to w skrócie, że nie można wykorzystywać programów komputerowych, o ile się nie posiada odpowiedniej licencji.
Podsumowanie
Pojawia się wiele pytań dotyczących uregulowań zawartych w ustawie Prawo autorskie i nie jest zawsze łatwo jest znaleźć na nie odpowiedzi. Dotyczy też to również właściwej interpretacji. Możliwe, że przepisy art. 34 i 35 ustawy o prawie autorskim są implementacją i próbą wykonania obowiązku wynikającego z art. 9 ust 2. Aktu Paryskiego Konwencji Berneńskiej o Ochronie Dzieł Literackich i Artystycznych dnia 24 lipca 1971:
Ustawodawstwu państw należących do Związku zastrzega się możność zezwolenia na reprodukcję tych dzieł w pewnych szczególnych wypadkach, pod warunkiem że reprodukcja ta nie wyrządzi szkody normalnemu korzystaniu z dzieła ani nie przyniesie nieuzasadnionego uszczerbku prawowitym interesom autora. Wszelkie wątpliwości w określeniu warunków związanych z dozwolonym użytkiem są bardzo niekorzystne. Dozwolony użytek jest co do zasady wyłomem w zakresie monopolu twórcy w korzystaniu z utworów. Jako taki powinien być zatem na tyle wyraźnie i bezproblemowo określony i uregulowany, aby nie stanowić problemu tak dla twórców jak i odbiorców utworów. Ułatwiłoby to funkcjonowanie w obrocie i wzmocniło jego pewność obu stronom.