TeXstudio – wygodne środowisko do tworzenia dokumentów w LaTeX

LaTeX to język rodem z lat 70. ubiegłego wieku, która umożliwiała tworzenie zaawansowanych dokumentów bez użycia graficznych edytorów, których wtedy po prostu nie było. O dziwo, mimo upływu czasu LaTeX ma się zadziwiająco dobrze i jest używany przez wiele osób – na uczelniach, przez naukowców oraz tam, gdzie ważne jest wersjonowanie dokumentów w takich systemach jak na przykład Git czy SVN. Jest to w zasadzie język znaczników i – jak każdy jemu podobny – wymaga dobrego edytora. Dziś chcemy przedstawić jeden z najlepszych, jeśli nie najlepszy – TeXstudio.

TeXstudio powstało na bazie TeXmakera (początkowo projekt nawet nazywał się TeXmakerX) i miał na celu poszerzenie możliwości swego prekursora. I zdecydowanie mu się to udało. Niektóre możliwości tego programu opisaliśmy w artykule Programy dla studentów: jak rozpocząć pracę z LaTeXem? Tym razem chcielibyśmy pokazać funkcje, których często używa się w praktyce pracy ze skomplikowanymi, składającymi się z wielu plików dokumentami, takimi jak instrukcje obsługi czy inne dokumenty techniczne. Omińmy podstawy (zakładam, że przeczytaliście wspomniany wyżej artykuł) i zobaczmy, co potrafi TeXstudio, kiedy wypuścić go na szerokie wody.

Od niedawna program zyskał funkcję podziału ekranu na dwie (i tylko dwie) części, z których każda może zawierać inny plik.Jest to wygodne, gdy trzeba porównać dwa pliki lub dwie wersje tego samego pliku – np. z systemu wersjonowania. Ekran może być podzielony pionowo lub poziomo, można ten układ przełączyć w trakcie pracy. Włączanie podziału jest nieco nieintuicyjne – należy kliknąć prawym przyciskiem zakładkę z nazwą pliku i z menu kontekstowego wybrać „Move to other view”. Tak, w tym miejscu edytor pokazuje braki w tłumaczeniu. Nawiasem mówiąc projekt jest opensource'owy, każdy może pobrać źródła i pomóc w rozwoju programu, choćby tłumacząc nieprzetłumaczone jeszcze fragmenty.

Każdy szanujący się edytor ma funkcję autouzupełniania. Ot, wpisujemy początek polecenia, a program dopisuje za nas resztę. Albo podpowiada, jeśli jest wiele możliwości. W środowisku LaTeXa wiele jest elementów, które można podpowiadać w ten sposób. Polecenia to podstawa. A co z nazwami plików? Jeśli dokument jest rozbity na wiele plików, prawidłowe wpisanie ich nazw jest sprawą kluczową. Po ustawieniu kursora w obrębie polecenia input lub include i przyciśnięciu kombinacji klawiszy ctrl+spacja pojawia się okienko, w którym – jak managerze plików – można przejść do właściwego katalogu i wybrać potrzebny plik.

Kolejną ciekawą właściwością TeXstudio jest podpowiadanie etykiet (label). Ponieważ dokumenty LaTeXowe są hipertekstowe i można w nich umieszczać odsyłacze do rysunków, rozdziałów czy nawet innych dokumentów to wybór odpowiedniego „targetu” jest istotny. Zwłaszcza jeśli dokument jest bardzo rozbudowany. Już samo wpisanie polecenia ref powoduje wyświetlenie listy wszystkich dostępnych etykiet. Co ciekawe, edytor potrafi zebrać etykiety z całego dokumentu, nawet jeśli ten składa się z wielu plików. Aby jednak mógł to zrobić należy z menu „Opcje” wybrać „Konfiguruj TeXstudio”, w oknie, na samym dole zaznaczyć „Pokaż opcje zaawansowane”, a następnie kliknąć „Edytor” i zaznaczyć pole „Automatycznie wczytuj załączone pliki”. Dzięki temu w czasie otwierania głównego pliku dokumentu do pamięci ładowane są również te, które są dołączane za pomocą poleceń input i include. Właśnie to umożliwia zebranie w jedną listę wszystkich etykiet, możliwe jest również przeszukiwanie całego „projektu”. Opcja ta ma swoje wady: jeśli plików jest wiele albo są duże, może to spowolnić edytor.

Funkcją, która bardzo się przydaje jest multi-kursor. Kliknięcie w tekście przy wciśniętych klawiszach ctrl+alt powoduje ustawienie tam kursora – tyle, że dotychczasowy pozostaje na swoim miejscu. W ten sposób można ustawić wiele kursorów w różnych miejscach.

Dodatkową zaletą multi-kursora jest to, że wszystkie w ten sposób ustawione kursory można wyrównać – są ustawiane, razem z tekstem, tak, by stanowiły jedna linię. Opcja ta jest, nie wiadomo czemu, trochę ukryta: z menu „Edycja” trzeba wybrać „Operacje na wierszach” (dlaczego akurat na wierszach?), a dalej „Align cursors”. Kolejny kawałek interfejsu czekający w kolejce na tłumaczenie. Niemniej jednak, mimo ukrycia i braku tłumaczenia, funkcja ta jest bardzo przydatna, i warta uwagi. Niezwykle przydaje się ona na przykład przy tabelach, które w LaTeXu, podobnie jak w HTMLu, potrafią mocno utrudniać życie. Ustawienie kursorów przed każdym znakiem & i wyrówanie ich powoduje, że czytelność kodu tabeli znacząco się poprawia.

TeXstudio ma własną, wbudowaną przeglądarkę PDF, dzięki której prawie na żywo można oglądać efekt swojej pracy. Przeglądarka wyposażona jest w lupę, co pozwala obejrzeć mniej widoczne elementy nie manipulując powiększeniem całego dokumentu. Jednak największą zaletą tej przeglądarki jest to, że wykorzystuje ona mechanizm LaTeXa, umożliwiający nawigację między kodem a gotowym dokumentem. Kliknięcie w przeglądarce prawym klawiszem myszy spowoduje pojawienie się menu kontekstowego, którego pierwszą opcją jest „Idź do źródła”. Wybranie tej opcji przeniesie kursor do miejsca w źródle dokumentu, w którym znajduje się kursor w przeglądarce. Z dokładnością do kolumny i wiersza. Analogicznie działa to w edytorze, w tym przypadku opcja skoku jest ostatnią, przeglądarka otwiera się na właściwej stronie, a zaznaczony wiersz jest podświetlany na żółto. Taki sam efekt można osiągnąć po prostu klikając w edytorze lub w przeglądarce przy wciśniętym klawiszu ctrl.

Często się zdarza (a przynajmniej powinno się zdarzać, bo to zalecane i wygodne), że dokument jest podzielony na wiele plików: rozdziałów, podrozdziałów, czasem jakichś innych części. TeXstudio umożliwia automatyczne otwieranie poszczególnych części po kliknięciu nazwy pliku prawym klawiszem myszy. Pierwszą opcją w menu kontekstowym jest „Otwórz...” z nazwą pliku. Jedno kliknięcie i potrzebny materiał znajduje się w edytorze. Co ciekawe, jeśli takiego pliku nie ma edytor zaproponuje jego utworzenie, a następnie otworzy ten plik.

Wyszukiwanie i zamiana to nic nowego – każdy edytor je ma. Jednak w TeXstudio dodano opcję, która jest rzadko spotykana, a w dokumentach LaTeXowych przydaje się nader często. Jest to opcja zaznaczenia wszystkich wystąpień danego wyrażenia. Aby do niej dotrzeć należy kliknąć menu „Edycja”, wybrać opcję „Wyszukiwanie”, a następnie „Zaznacz wszystkie dopasowania”. Brakuje tej opcji przypisanego skrótu klawiszowego. Powoduje ona, że wyszukiwanie powiela się, podobnie jak multi-kursor, i pozwala edytować tekst w wielu miejscach jednocześnie. Funkcja niezastąpiona jeśli okaże się, że trzeba wszystkie wytłuszczenia zmienić na pochylenia. Stosowana razem z wyszukiwaniem wyrażeń regularnych stanowi niezwykle przydatne i wydajne narzędzie w pracy redaktorskiej.

Jak widać TeXstudio ma wiele funkcji, które nie każdemu mogą być znane, a które bardzo przydają się w codziennej pracy z LaTeXem. Nawet nie używając kreatorów można dzięki nim pracować szybciej i wydajniej. Wszystko to sprawia. że w zasadzie należałoby nazwać ten program IDE, a nie tylko edytorem. Program znaleźć można w naszej bazie oprogramowania